THE ART OF FILIGREE
ΦΙΛΙΓΚΡΑΝ
Όπως εύστοχα ορίζει και ο εξειδικευμένος στο κόσμημα διαδικτυακός ιστότοπος jewelpedia.com, ως Φιλιγκράν (Filigree) ονομάζουμε στην κοσμηματοποιία, τις κατασκευές που αποτελούνται από σύρματα δουλεμένα με χειροποίητο τρόπο. Τα σύρματα αυτά στρίβονται μεταξύ τους σαν κοτσίδα, και συχνά κολλιούνται πάνω σε ένα μοτίβο που έχει δημιουργηθεί πάνω σε μία πλάκα από ξυλοκάρβουνο. Το μοτίβο αυτό έχει κενά, και η όλη κατασκευή δείχνει πολύ ανάλαφρη. Άλλες φορές πάλι, τα σύρματα κολλιούνται πάνω σε ένα φύλλο μετάλλου. Στη συνέχεια προστίθενται γράνες, μπίλιες, αλυσίδες, χειροποίητα φυλλαράκια, ή πέτρες και οτιδήποτε κρίνει ο καλλιτέχνης κατάλληλο, για να ολοκληρώσει την κατασκευή του.
Ανάμεσα στους Έλληνες τεχνίτες τα κοσμήματα αυτά, είχαν την ονομασία «συρματερά». Στην Ινδία, στην Αρμενία, στην Κίνα, οι Ετρούσκοι στην Ιταλική χερσόνησο, οι Κέλτες στη βόρεια Ευρώπη, και πολλοί άλλοι λαοί κατασκεύασαν αντικείμενα φιλιγκράν. Και στον Ελληνικό χώρο, οι τεχνίτες στην Κρήτη και στις Μυκήνες της προκλασσικής περιόδου, οι τεχνίτες της κλασσικής Ελλάδας, αλλά και οι Βυζαντινοί, και οι τεχνίτες των Ιονίων νήσων και της Ηπείρου την εποχή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, μας έδωσαν κομμάτια απαράμιλλης τέχνης χρησιμοποιώντας την τεχνική φιλιγκράν, που βρίσκονται στα Ελληνικά μουσεία, Μπενάκη, Λαικής τέχνης, Ιστορικό κ.λ.π. αλλά και στο Βρετανικό μουσείο, στο μουσείο Victoria and Albert του Λονδίνου, στο Λούβρο κ.α. Στη Γαλλία και την Αγγλία τη δεκαετία 1830 τα κοσμήματα που κατασκευάζονταν με την τεχνική αυτή είχαν την ονομασία cannetille. Σήμερα τα κοσμήματα τύπου φιλιγκράν, συνήθως δεν παράγονται χειροποίητα, αλλά χρησιμοποιούνται άλλες μέθοδοι παραγωγής, χυτά ή πρεσαριστά.
ΙΩΑΝΝΙΝΑ
Ιωάννινα - Η τέχνη της «συρματερής» (filigran)
Η «συρματερή» είναι μια τεχνική που διατηρείται ως σήμερα ενεργή στα Ιωάννινα, σαν κλάδος της αργυρο-χρυσοχοΐας. Αποτελεί άυλη παραδοσιακή τεχνική και επάγγελμα που πηγάζει από την αρχαιότητα παραμένοντας σημείο αναφοράς εδώ και αιώνες για τους μαστόρους των Ιωαννίνων.
Η συγκεκριμένη τεχνική -ή καλύτερα τέχνη- απαιτεί υπομονή, ακρίβεια, σταθερότητα και χρόνο. Στο πέρας των δεκαετιών, η δυσκολία του εν λόγω επαγγέλματος οδήγησε σε σταδιακή εγκατάλειψή του, με ελάχιστους σήμερα εναπομείναντες τεχνίτες να την εφαρμόζουν. Στόχος είναι πέραν της αδιαμφισβήτητης ανάγκης ανάδειξης -καθώς είναι συνυφασμένη με την ιστορία της πόλης των Ιωαννίνων και έχει αποδώσει αριστουργήματα απαράμιλλής τεχνικής- να διασωθεί η τέχνη και να δοθεί μια νέα ώθηση στο επάγγελμα με την προσέλκυση νέων υποψήφιων τεχνιτών. Το χρονικό σημείο δε, είναι κρίσιμο καθώς παραμένουν ακόμα ενεργοί και εν ζωή ελαχιστότατοι τεχνίτες ικανοί να μεταδώσουν τις γνώσεις και την ιδιαίτερη τεχνική τους.
Ως Φάρος Ελπίδας, θεωρήσαμε χρέος μας να συμπράξουμε με δράσεις ανάδειξης της παραδοσιακής τέχνης της «Συρματερής» με παράλληλη έμφαση στη βιωσιμότητά της στο σύγχρονο οικονομικό, κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον -και ειδικά της πόλης των Ιωαννίνων.
Βάση αποτέλεσε η διεξαγωγή Ημερίδας στο Κέντρο Παραδοσιακής Βιοτεχνίας Ιωαννίνων (ΚΕΠΑΒΙ) με την στήριξη τοπικών φορέων και συμμετοχή του Μουσείο Αργυροτεχνίας Ιωαννίνων του Πολιτιστικού Ιδρύματος της Τραπέζης Πειραιώς, τεχνιτών, εκπαιδευτικών και ιδιωτών από την Ελλάδα και το εξωτερικό.
Στο πλαίσιο της ημερίδας αυτής δημιουργήθηκε ή/και αναδείχθηκε σχετικό οπτικοακουστικό υλικό τόσο ενημερωτικού, όσο και πρακτικού χαρακτήρα για την σπουδαία αυτή τέχνη. Η ημερίδα στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία με συμμετοχή μεταξύ άλλων, καταξιωμένων τεχνιτών από τα Ιωάννινα, σπουδαστών σχολών αργυροχρυσοχοΐας από την Ελλάδα αλλά και σημαντικών ξένων ειδικών του χώρου.
Ιδιαίτερα ευχάριστο αποκύημα της δράσης είναι η πρόταση αδελφοποίησης μεταξύ της πόλης των Ιωαννίνων και της Gondomar (Πορτογαλία) -πόλης με ανάλογη μεγάλη παράδοση στην αργυροχρυσοχοΐα- που κατέθεσε η πορτογαλική πλευρά και με χαρά έκαναν αποδεκτή οι τοπικές αρχές των Ιωαννίνων.
