ΠΕΤΡΟΣ ΜΑΡΙΟΛΑΣ

Φιλιγκράν στα χρόνια του κορωνοϊού.

Του Πέτρου Μαργιόλα*

Κάτω από τον όρο ασημουργία συγχρωτίζεται ένα ευρύ και ποικίλο φάσμα τεχνικών. Μια ντελικάτη κι ιδιαίτερη τεχνική, οι απαρχές της οποίας χάνονται στους αιώνες, είναι το φιλιγκράν ή φίλιγκρι, ή, όπως έχει επικρατήσει στα Ιωάννινα, η συρματερή. Δείγματα και δεξιοτέχνες αυτής της τεχνικής συναντούμε και στις μέρες μας, με εξαιρετικούς συναδέλφους να εντοπίζονται, μεταξύ άλλων, στην Ινδία, στην Κίνα, στην Ρωσία, στην Αίγυπτο και φυσικά στον Ευρωπαϊκό χώρο. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα, έχουν δημιουργηθεί Μουσεία αφιερωμένα σε αυτή τη τεχνική καθώς και στην προστασία, διατήρηση και διάδοσή της, ενώ, αξιοσημείωτος αριθμός κομματιών φιλιγκράν, κοσμούν κι αποτελούν μέρος συλλογών Μουσείων σε όλο τον κόσμο.

Έχω τη τιμή να υπηρετώ αυτή τη τεχνική 55 χρόνια καθώς, όταν ήμουν 12 χρονών ξεκίνησα, στα όμορφα Ιωάννινα, την μαθητεία μου δίπλα σε μάστορες του είδους, ενώ, ολοκλήρωσα τη θεωρητική προσέγγιση της ασημουργίας στην αντίστοιχη σχολή μαθητείας του ΟΑΕΔ. Εκ τότε, είχα την χαρά να δημιουργήσω μια πληθώρα συρματερών κομματιών, τόσο για κοσμική (κοσμήματα, σκεύη κ.ο.κ. εικ. 1&2) και παραδοσιακή χρήση (πόρπες φορεσιάς, κοσμήματα μαντηλιού κ.ά. εικ. 3&4), όσο και για εκκλησιαστική (σταυροί αγιασμού, αρτοφόρια κλπ εικ. 5, 6, 7&8).

Η δημιουργία ενός συρματερού κομματιού, απαιτεί μια ολιστική προσέγγιση της κατασκευής, με υπομονή και σχεδιασμό ακριβείας, καθώς, σε αντίθεση με κάποιες άλλες τεχνικές, η εργασία γίνεται εξολοκλήρου στο χέρι, χωρίς την χρήση κάποιου καλουπιού ή οποιασδήποτε άλλης μηχανικής αναπαραγωγιμότητας, με αποτέλεσμα το κάθε κομμάτι να φέρει τα δικά του μοναδικά γνωρίσματα. Τα σημαίνοντα αυτά χαρακτηριστικά, που είναι εξ ορισμού πολύσημα, μπορούν να γίνουν καλύτερα κατανοητά στα παρακάτω παραδείγματα που αποτυπώνουν διάφορα στάδια κατασκευής:

Όπως κάθε τεχνική διέπεται από συγκεκριμένες συμβάσεις, έτσι και στο φιλιγκράν, κάποιες εξ αυτών ορίζουν ότι το μέταλλο πρέπει να είναι στην καθαρότερη μορφή του και το τελικό αποτέλεσμα να προσδίδει στο αντικείμενο την όψη δαντέλας. Ωστόσο, είναι στο χέρι του εκάστοτε δημιουργού-τεχνίτη να αναπτύξει, καινοτομώντας, τις δικές του νόρμες ή και να εξελίξει τις ήδη υπάρχουσες, προσδίδοντας στο τελικό έργο χαρακτήρα κι αποδεικνύοντας πως είναι κάτι περισσότερο από μια απλή δημιουργικότητα ή η επιτυχή υλοποίηση μιας νέας ιδέας. Τούτων λεχθέντων, καθίσταται σαφές ότι το φιλιγκράν, είναι μια προκύπτουσα διαδικασία που εξελίσσεται σταδιακά και γραμμικά, ενώ, ως μια κατεξοχήν κι επί της ουσίας χειροποίητη τεχνική, προσφέρει απεριόριστες δυνατότητες έκφρασης και δημιουργίας, αρκεί να ασκηθεί με υπομονή, επιμονή και φυσικά αγάπη.

Στις μέρες μας, η πανδημία της Covid-19 και το συνακόλουθο παγκόσμιο lockdown, ξεπέρασε κάθε εγνωσμένο προηγούμενο και βρήκε τη τέχνη της ασημουργίας -κι όχι μόνο- να πλέει σε αχαρτογράφητα νερά. Η ζοφερή αυτή πραγματικότητα έχει βαθιές επιπτώσεις στον κλάδο μας, εντούτοις, ανέδειξε τον ζωτικής σημασίας ρόλο που διαδραματίζει η πρόσβαση στη τέχνη σε καιρό εγκλεισμού. Σε περιόδους κρίσης κι ανθρώπινης τραγωδίας, η τέχνη εκφράζει τον ανώνυμο πόνο κι ανοίγει νέες προοπτικές. Είναι προφανές, ότι ο χώρος της ασημουργίας πρέπει να διανύσει πολύ δρόμο πριν πετύχει την πλήρη ανάκαμψη. Το μέλλον, ωστόσο, δεν θα πρέπει να φαντάζει δυστοπικό. Η ασημουργία κι οι τέχνες γενικότερα, έχουν αντιμετωπίσει συλλογικά τραύματα και στο παρελθόν, κατάφεραν ωστόσο να επιβιώσουν. Το εμβληματικό απόφθεγμα “fluctuat nec mergitur” είναι πιο επίκαιρο από ποτέ. Αυτό που ζούμε μπορεί να είναι το τέλος του κόσμου όπως τον ξέραμε, δεν είναι όμως το τέλος του κόσμου και σίγουρα δεν είναι το τέλος οποιασδήποτε τέχνης ή τεχνικής.

*Ο Πέτρος Μαργιόλας είναι τεχνίτης του φιλιγκράν. Ζει κι εργάζεται στα Ιωάννινα. Τα τελευταία χρόνια έχει παρουσιάσει τη τεχνική του σε σεμινάρια και workshops, ενώ έργα του υπάρχουν σε όλο τον κόσμο.